Kontynuując prezentację publikacji Karola Kazimierza Sienkiewicz herbu Sieniuta pokażę dzisiaj publikację w istocie innego autora – Notatki dotyczące mojej niewoli. Autorem samej książki jest bowiem Julian Ursyn Niemcewicz, Karol z Kalinówki był zaś redaktorem wydania i autorem wstępu. Niedawno ukazało się polskie tłumaczenie.
Julian Ursyn Niemcewicz w niewoli rosyjskiej
Julian Ursyn Niemcewicz herbu Rawicz to postać wybitna. Nie ma większego sensu opisywanie jego zasług, odsyłam choćby do Wikipedii >>> Teraz interesują mnie lata 1794-1796, kiedy to Niemcewicz przebywał w rosyjskiej niewoli.
Do niewoli dostał się zaś wraz z Tadeuszem Kościuszko (był jego adiutantem) po przegranej bitwie pod Maciejowicami. Podczas bitwy został ranny w nogę, schwytany i osadzony w petersburskiej twierdzy (kiedy ją zwiedzałem lata temu nie miałem pojęcia o tej historii). W niewoli poddawany był przesłuchaniom i ostatecznie zmuszony został do złożenia przysięgi na wierność carowi.
Po śmierci carycy Katarzyny II jej syn, car Paweł I uwalnia Niemcewicza – oraz Kościuszkę – który wraz z Naczelnikiem udaje się do Stanów Zjednoczonych. Spotyka tam m.in. Waszyngtona. Ciekawe, czy również Aleksandra Hamiltona? Do Polski wraca w 1807 r. Po powstaniu listopadowym związał się ze stronnictwem Czartoryskiego. Stąd i jego kontakt z Sienkiewiczem.
Notatki dotyczące mojej niewoli
Pisarzem Julian Ursyn był płodnym (chociaż w Stanach pisał niewiele). Pozostawił po sobie setki prac, w tym różne wspomnienia, pamiętniki i notatki. Jeden z nich został spisany w USA w 1800 r. i dotyczył jego niewoli w Rosji. Pamiętnik został wydany w Paryżu w 1843 r. nakładem słynnej Biblioteki Polskiej, zaś redaktorem wydania był Karol Sienkiewicz.
Praca napisana jest po francusku i nosi tytuł:
Notes sur ma captivité à Saint-Petersbourg en 1794, 1795 et 1796. Ouvrage inedit de Julen Ursin Niemcewicz, publié d’après le manuscrit autographe de l’auter par ordre du Comité Historique Polonais.
Co można przetłumaczyć jako:
Notatki dotyczące mojej niewoli w Sankt Petersburgu w latach 1794, 1795 i 1796. Niepublikowana praca Juliana Ursyna Niemcewicza, wydana z rękopisu autografu autora na zlecenie Polskiego Komitetu Historycznego.
W książce Niemcewicz opowiada o niewoli, począwszy od bitwy pod Maciejowicami 10 października 1794 r., poprzez więzienie aż do uwolnienia. Publikacja zawiera ponadto notę biograficzną o Niemcewiczu (autorstwa Kaliksta Morozewicza).
Książka została wydana dwa lata po śmierci Juliana Ursyna. Karol Sienkiewicz tak pisał we wstępie (w tłumaczeniu google):
„Komisja historyczna, której przewodniczy obecnie pan Adam Mickiewicz, profesor literatury słowiańskiej w College de France, zlecając nam publikację tego rękopisu, powierzył nam, jako sekretarzowi Komisji, tę zaszczytną opiekę (…). Zadanie to ograniczało się do przejrzenia rękopisu autografu, podzielenia go na rozdziały, sporządzenia podsumowań i dodania kilku objaśnień tam, gdzie wydawało się nam to konieczne dla zrozumienia niektórych polskich faktów i nazwisk”.
Polska edycja
Książka została przetłumaczona na język niemiecki już w 1843 r., na angielski rok później, zaś w 1895 r. na rosyjski. Jednak na polskie wydanie trzeba było czekać aż 180 lat! Po polsku książka Niemcewicza została wydana w 2022 r. nakładem Oficyny Wydawniczej ASPRA-JR. Oczywiście nabyłem drogą kupna 😊.
Praca okazałą się ciekawa – nie dość, że zawiera przetłumaczony wstęp Karola z Kalinówki (autorką całości tłumaczenia jest Dorota Karczewska), to jeszcze w tekście umieszczone są liczne przypisy faksymilia, ilustracje i portrety. A wszystko poprzedza obszerne wprowadzenie, niezbędne dla zrozumienia epoki. Poniżej okładka tej publikacji.
Warto też zwrócić uwagę na zdjęcie tytułowe – celowo nie wybrałem okładki (posiadam egzemplarz z oryginalną okładką) czy strony tytułowej. Zdjęcie to przedstawia ostatnią stronę wprowadzenia podpisanego Charles Sienkiewicz oraz pierwszą stronę Notatek.